विभिन्न घुम्तीहरु पार गर्दै नेपालका कम्युनिष्ट पार्टी यहाँसम्म आइपुगेको छ । नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनका क्रममा कहिले दक्षिणपन्थको सिकारको सामना गर्नुपर्यो त कहिले उग्र वामपन्थी खालका प्रवृत्ति पनि देखा पर्यो । तर, विभिन्न आरोह र अवरोह पार गरेर आएका कम्युनिष्टका नेतृत्वमा अहिले विचारको संकट देखा पर्यो । कम्युनिष्ट राजनीति र पुँजीवादी राजनीति भन्नुभन्दा पनि सबै प्रकारका राजनीतिमा अहिले चुनौतिका पहाड चुलिएको छ । समाज विज्ञानकै अगाडि प्रकृति विज्ञानले जुन चुनौति दिइरहेको छ त्यसलाई समायोजन गर्न राजनीतिक विज्ञान चुकिरहेको छ ।
आज पनि नेपालमा कम्युनिष्टहरुप्रति नागरिकको विश्वास धेरै छ । तर, त्यसलाई नेतृत्व गर्ने नेतृत्वको चालबाजी र व्यवहारलाई पनि सबैले मूल्यांकन गरिरहेकै छन् । यही प्रवृत्तिहरु रहिरह्यो र कार्यकर्ताले नेतृत्व सच्याउन अथवा जिम्मेवारी लिने पौरख देखाउन सकेनन् भने कम्युनिष्ट आन्दोलन अब नचिनिने अवस्थामा पुग्दैछ ।
विचारको संकट
नेपालका कम्युनिष्टहरुमा अहिले विचारको संकट देखिएको छ । पुरानो पीढी जसले आजसम्म कम्युनिष्ट आन्दोलनको नेतृत्व गर्दै आयो त्यसको अगाडि विचारलाई अपडेट गर्ने काम हुन सकेन । आजको सन्दर्भमा विचारलाई कसरी विकसित गराउने भन्नेबारेको कौशल र ल्याकत अहिलेको नेतृत्वमा भएन । सन्दर्भ फेरिइसकेको छ तर, संगठनलाई पुरानै तरिकाले चलाउन खोजिएको छ । यसकै उपज नयाँ पीढीमा राजनीतिप्रति लगाब नै देखिँदैन । यसको कारण पुरानो राजनीतिक पीढीले आफ्नो विगतको बखान त बेस्सरी नै गर्यो तर, वर्तमानका संकटहरु जो छन् त्यसलाई कसरी पार लगाएर नेपाली समाजलाई अघि बढाउने भन्ने नेतृत्वले बाटो देखाउन सकेन । त्यसकै कारण विचारहरु फुट्दै गएका हुन् ।
मार्क्सवाद भनेको नवीनतम वैज्ञानिक विचारधारा हो । यसमा केही थप्न या विकसित गराउन सकिएन, समय सन्दर्भ र परिस्थितिअनुसार अगाडि बढाउन सकिएन भने त विचार नै मरेर जान्छ । कम्युनिष्ट नेता भनाउँदाहरु नव सामन्तवादी बनेको, चिल्ला गाडी चढेको देख्दा रीस उढ्न थालेको छ । साम्यवादी समाज बनाउँछु भनेर हिँडेका नेताहरु एउटा कम्पनीको कार फेर्दा खुसी हुने, दलालको घरमा दिनरात आवतजावत गर्ने, दलालहरुसँग भेट्न पाउँदा खुसी हुने यस्ता उनीहरुको बौद्धिक र वैचारिक दरिद्रता देख्दा हिजोआज निक्कै दया पनि लाग्ने गरेको छ । त्यसैले अहिले जे जे भैरहेका छन् यी सबै विचारको संकटकै कारण भैरहेको मलाई लाग्छ ।
वैचारिक खाका नै छैन कसैको दिमागमा
अबको २० देखि ५० वर्षसम्म नेपाललाई कसरी लैजाने भन्ने वैचारिक खाका नै कसैको दिमागमा छैन । नेताहरु जे आउँछ त्यो गर्दै जानेमा पुगेका छन् । हिजोका दिनमा एउटा सिद्धान्तनिष्ट राजनीति थियो । पहिलो कुरा कहाँसम्म पुग्ने भन्ने लक्ष्य तय हुनुपर्छ । त्यसका लागि रणनीति बनाउनुपर्यो । अहिलेको नेपालको जरुरी विषय भनेको समाजवादलाई कसरी परिभाषित गर्ने भन्ने हो । नेपालमा कस्तो समाजवाद लागू गर्ने, यातायात शिक्षा लगायत विषयमा समाजवाद कसरी पुर्याउने, कृषिको समाजवाद कस्तो हुने त्यो चित्र त देखाउनुपर्यो नि । कमसेकम सपना त हुनुपर्यो नि । अहिले त कतै पनि समाजवाद देखिँदैन ।
शिक्षा र स्वास्थ्यमा समाजवाद हुन्थ्यो भने आज यो हालत हुन्थ्यो र ? नेपालीहरु बेलायतमा कुटाई खाइरहेका छन्, अष्ट्रेलियामा लखेटिइराखेका छन्, हाम्रा माष्टर्स गरेका मान्छेहरु ती देशका पीआर पाउँदा खुसी भैरहेका छन् । हाम्रो शिक्षामा ठूलो कमजोरी भएकैले नै यस्तो अवस्था भएको हो नि, हैन र ? हाम्रो शिक्षाले स्वावलम्बन, देशभक्ति, कठोर श्रम केही पनि सिकाएन । एउटा निष्कर्षमा पुग्नका लागि त हाम्रो दिमाग सक्रिय हुन दिनुपर्यो नि । दिमागलाई सक्रिय बनाउनकै लागि के के एजेण्डालाई अघि बढाउने, भन्ने खाका हुनुपर्यो । जस्तै पार्टीको सचिवालय र स्थायी समिति जसलाई भनिन्छ, त्यसमा एउटा मस्यौदा बनाएर वार्षिक बजेट कस्तो बनाउने, कस्तो कृषि प्रणाली अवलम्बन गर्ने भनेर तलसम्म छलफल गराउनुपर्दैन ? सरकारको नीति र कार्यक्रम कस्तो बनाउने भन्नेबारे तत्लो तहसम्म छलफलका लागि खाका खोई ? त्यसका लागि जनतासम्म पुग्न त कार्यकर्तालाई परिचालन गर्नुपर्यो नि । यस्ता विषयमा ध्यान दिइएन भने ठूलो दुर्घटना निम्तने देख्छु म । त्यसैले अब पनि वैचारिक खाका के हुने भन्ने विषयमा चनाखो भइएन भने अवस्था झन बिग्रन सक्छ र सुधार गर्न गाह्रो हुनेछ ।
इतिहासको गौरव गाथा गाएर मात्रै कम्युनिष्ट बन्न सकिन्छ र ?
नाम कम्युनिष्ट पार्टी । समाजवाद ल्याउने भनिएको छ । तर काम गर्ने तौरतरिका पुरानै छ । आफूलाई मन परेका र अगाडि डाक्टर झुण्डिएका दुई चारजनालाई जम्मा गरी नीति र कार्यक्रम बनाइदिन लगाइदिने । यस्तो प्रवृत्तिले त कतै पनि न उर्जा थपिन्छ न त नयाँ काम गर्ने वातावरण नै बन्छ । अहिलेको यो अवस्थामा एउटा कुनै धक्का आयो भने त्यसलाई यो पार्टी, आन्दोलन र सरकारले थाम्न नै नसक्ने स्थिति छ ।
मैले २०४० सालमा यस्तो बहादुरी गरेको थिएँ भनेर अहिलेको समस्या समाधान हुन्छ ? इतिहासको गौरव गाथा त अरुले भनिदिने हो ।
अहिलेको नेतृत्वमा कुनै नयाँ भिजन र रणनीति बनाउने क्षमता नै छैन । यस्तै तरिकाले कम्युनिष्ट पार्टी चल्न सक्दैन । हाम्रा नेताहरुको विचार नै पंगु भैसकेको छ । न अरुसँग ज्ञान लिन्छन्, न त आफ्ना विचार राखेर छलफल नै गर्छन् । मन परेका मान्छेलाई छेउमा राखेर हिँड्ने मान्छेले त राजनीति नगरेकै राम्रो हुन्छ ।
अहिलेको नेतृत्वलाई युवाहरु आएर हुत्याइदिनुपर्यो
अहिले जो कम्युनिष्टको नेतृत्वकर्ता भनिरहेका छन् उनीहरुलाई युवाले आएर हुत्याइदिनुपर्छ । तपाईंहरुको काम सकियो, तपाईंहरु आफ्नो अतीतको स्मरण लेखेर बस्नुस् राजनीति चाहिँ हामी गर्छौं भन्ने पीढी जन्मनुपर्यो अब ।
आज हाम्रो पार्टी जन्मिएको दिन हो । लेनिनको जन्मदिन पनि हो । महान लेनिन जसले मार्क्सवादी विज्ञानलाई एउटा क्रान्तिको विज्ञान र व्यवहारिक विज्ञानको रुपमा लैजान ठूलो भूमिका खेले । लेनिनकै कारण मार्क्सवादी विज्ञान विश्वव्यापी भएको हो । त्यसैले जहिले पनि एउटा नवीनतम विचार आउनुपर्छ । त्यसका लागि छलफल गनुपर्यो ।
मार्क्सवाद पनि मार्क्सको दिमागबाट फुत्त झरेको होइन । अहिले पनि नेपाललाई कसरी अगाडि बढाउने, नेपालका समस्याहरु कसरी समाधान गर्ने, नेपालका पर्यावरणलाई कसरी जोगाउने, नेपाल कस्तो छ, नेपाली जनताको स्थिति कस्तो छ लगायत तमाम विषयमा छलफल गरेर अघि बढ्नुपर्छ । तर, अहिलेको नेतृत्वले त्यो आँट गर्न सक्ला जस्तो लाग्दैन । अहिलको नेतृत्वलाई हुत्याइदिन नयाँ युवा शक्तिले हस्तक्षेप गर्नुपर्ने देखिन्छ ।
भ्रष्टहरुसँगको हिमचिम
देशमा कम्युनिष्ट पार्टीले शासन चलाउने, अनि मन्दिर र धामीझाँक्रीको संख्या बढ्दै जाने । अन्धविश्वास र बोक्सीप्रथा बढ्दै जाने । यस्तो पनि हुन्छ कहीँ ? अहिले त विचारको बन्ध्याकरण भएको छ । यतिका वर्षसम्म संघर्ष गरेर आएको भनिए पनि उहाँहरु (नेतृत्व) को दिमाग अर्चापिएकै रहेनछ ।
उहाँहरुको दिनचर्याकै कुरा गरौं । कहिल्यै पढ्नुभएको छ ? कहिल्यै छलफल गर्नुभएको छ ? उहाँहरुसँग डिबेट गर्ने मान्छे उहाँहरुका घरमा कहिल्यै देखिँदैनन् । उहाँहरुसँग त सिफारिस गरिमाग्ने, सरुवा गरिमाग्ने र नियुक्ति गरिमाग्ने मान्छेहरु मात्रै वरिपरि रहन्छन् ।
तर्कवितर्क गर्ने, सजग गर्ने र गराउने, असहमति जनाउने मान्छेहरुसँग उहाँहरुले कहिल्यै भेटघाट नै गर्नुहुन्न । पार्टीभित्र यी सबै माहोल बनाइएको भए आज यत्रो ठूलो पार्टी बन्दा समेत किन संकटहरु आइपरिरहेका छन् त ? उहाँहरुको त हिमचिम नै भ्रष्ट, दलाल र घुसखोरीहरुसँग मात्रै भयो । यसले त कसरी कम्युनिष्टको परिभाषा दिन सकिएला र खै ?
कार्यकर्ताले ठेगान लगाउनुपर्यो
नेतृत्वलाई कार्यकर्ताले ठेगान लगाउनुपर्ने समय आएको छ । ठाउँ ठाउँमा बसेर विचार विमर्श गरेर पार्टीलाई क्रान्तिकारीकरण गर्नुपर्ने समय आएको छ । कम्युनिष्ट पार्टीलाई कार्यकर्ताहरुले क्रान्तिकारीकण गर्नुपर्ने समय आएको छ । उद्देश्य पनि नयाँ तय गर्नु पर्नेछ । पुराना उद्देश्यले अबको जीवनशैली परिवर्तन गर्न सकिने अवस्था रहँदैन । हिजोको उद्देश्यले आज र भोलिको आवश्यकता थेग्न नै सक्दैन । त्यसैले नयाँ उद्देश्यसहित नेतृत्वलाई ठेगान लगाउन कार्यकर्ताहरु जुर्मुराउने समय आइसकेको छ । देशलाई भन्दा पहिले पार्टीलाई क्रान्तिकारीकरण नगर्ने हो भने अघि बढ्न निक्कै समस्या हुने मैले देखेको छु ।
अहिलेको नेतृत्वबाट आशा गर्ने ठाउँ छैन
कम्युनिष्ट पार्टीको सरकार छ । हाम्रै साथीहरु सरकारमा हुनुहुन्छ । कतिपय साथीहरुलाई चाहिँ नेताहरुलाई नै रिझाएर केही गर्न सकिन्छ कि भन्ने लाग्न थाल्यो । मन्त्री लगायत पदको आशामा पनि कति साथीहरु नेतालाई रिझाउने दौडमा हुनुहुन्छ । अनि नेतृत्वले पनि पछिल्लो समय जथाभावी निर्णय गर्दै हिँडेको अवस्था छ । यसरी त कसरी कम्युनिष्टको आभाष दिन सकिएला र ?
शक्तिको स्रोत भनेको नै जनता हो । जनतालाई नै नबुझी आफुखुसी निर्णय गर्दै हिँडेपछि कसरी हुन्छ र ? समाजवाद प्राप्त गर्ने भनेको त समाजवादी बाटोबाट होला । समाजवादी तरिकाले होला । अर्को कुनै तरिकाले त समाजवाद आउँदैन । सामन्तवादको तरिकाले समाजवाद आउने भएको भए त उहिल्यै आउनुपर्ने हो नि । त्यसैले समाजवादी तरिका अख्तियार गर्नका लागि सबैभन्दा पहिले पार्टी प्रणालीमा हिड्नुपर्यो । तर, अहिलेको नेतृत्व सामन्तवादी व्यवहारमा लिप्त भएको हामी पाउँछौँ ।
राजनीतिक पार्टी त जीवन्त हुनुपर्ने हो । पार्टीलाई लथालिंग छाडिदिएर केहीले सत्ता कब्जा गर्न पाएकोमा अहोभाग्य ठानिरहेका छन् । उहाँहरुको नियत त सफा हुनुपर्यो नी । प्रक्रिया र प्रद्धति नै नअपनाएपछि त पार्टी अब पार्टी नै कहाँ रह्यो र ?
अहिलेको नेतृत्वबाट यी सबै कुराहरु सम्भव छैन । जस्तै राजदूत नियुक्त गर्नुपर्यो भने उहाँहरुले पार्टीलाई सोध्नुहुन्न । केही निर्णय गर्नुपर्यो भने आफूखुसी गर्नुहुन्छ । आफै मात्रै सर्वोपरी भन्ने उहाँहरुलाई लागेको छ । यसरी पार्टी चल्दैन । नयाँ नेतृत्व आउनुपर्छ सरकार र पार्टी दुबैमा । यस्तो तरिकाले कम्युनिष्टको नारा मात्रै जप्नुको कुनै अर्थ छैन ।
उहाँहरुलाई लाज लाग्नुपर्ने हो
उहाँहरु (नेतृत्व) लाई कोटाको हिसाबकितावमा रमाउने बानी परिसकेको छ । फलानो कमरेडको कोटाबाट यतिजना र फलानोको कोटाबाट उतिजना भनेर भागबण्डा गर्ने विषयमा त उहाँहरुलाई पनि लाज लाग्नुपर्ने हो । तर आफ्नो कोटाबाट मान्छे भर्ती गर्न पाउँदा उहाँहरु लाजको सट्टामा ठूलो उपलब्धी हासिल गरेजस्तै गरी प्रफुल्लित हुनुहुन्छ । उहाँहरुलाई आफ्नो कोटामा नाम पार्न सकेकोमा गौरव लाग्ने गर्छ । यति भएपछि उहाँहरुको अवस्था कहाँसम्म पुगेको रहेछ भनेर सबैले बुझ्नुपर्छ । उहाँहरुको राजनीतिक स्वास्थ्य त अब स्वस्थ रहेन । यसरी चाहिँ कम्युनिष्ट भनेर नाक ठूलो पारेर बसिरहन सक्ने अवस्था छैन । साँच्चैको कम्युनिष्ट बन्ने हो भने उहाँहरुबाट नेतृत्व सम्भव हुँदैन । अबको नयाँ पीढीले उहाँहरुलाई गलहत्याउनुपर्छ ।
(नेकपा स्थापना दिवसको अवसरमा नेकपाका वैचारिक नेता कार्कीसँग गरिएको कुराकानीमा आधारित)
The post कम्युनिष्टका अहिलेका नेतृत्वकर्ता सामन्तहरुभन्दा कम छैनन् appeared first on Sajha Post.