कोरोनाको भित्री मूल्य चीनका लागि निक्कै महंगो हुनेछ

मानव जातिको इतिहासमा आएका यसअघिका ठूला विपत्तिहरुले जस्तै कोरोना भाइरसले पनि विश्वको भूराजनीतिलाई धेरै हदसम्म पुनर्आकारित गर्ने छ । यस सन्दर्भमा यो प्रश्न अनिवार्य उपस्थिति हुनेछ कि संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको ठूलो शक्ति संघर्षमा कोरोनापछि चीन अझ बलियो होला वा कमजोर होला ?

अहिलेसम्म संसारका अरु ठूला अर्थतन्त्रले भन्दा चीनले निक्कै राम्रो छनक देखाइरहेको छ । कोरोना नियन्त्रणको प्रयास र सफलतामा बेइजिङ आफ्ना सबै प्रतिस्पर्धीहरुभन्दा धेरै उच्च स्थानमा छ । संक्रमणको पहिलो चरणको अवस्थामा निक्कै नाजुक थियो । चीनमा यो दर ६.८ प्रतिशत थियो जबकी युरोपियन युनियनमा ३.५ र अमेरिकामा ४.८ प्रतिशत । तर दोस्रो चरणमा चीनले उल्लेखनीय प्रगति गर्‍यो । जबकी यो अवधिमा कोरोनाको इपिसेन्टर मानिएको चीनलाई इयु र अमेरिकाले उछिने । अहिले कोरोना वैश्विक महामारीको केन्द्र चीन हैन, अमेरिका र युरोप भएका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषका अनुसार यो वर्ष विश्वको आर्थिक वृद्धि सन् १९३० को महामन्दी यताकै सबैभन्दा नराम्रो हुनेछ । इयुको अर्थतन्त्र ७.५ र अमेरिकाको अर्थतन्त्र ५.९ प्रतिशतले संकुचन हुने अनुमान छ जबकी चीनको अर्थतन्त्र १.२ प्रतिशतले मात्र संकुचन हुुनेछ । संसार अरु उन्नत अर्थतन्त्रहरु जस्तै इटलीको ९.१, बेलायतको ६.५ र जापानको ५.२ प्रतिशतले अर्थतन्त्र संकुचन हुँदैछ ।

चीनको जिडिपी गत वर्ष १४ ट्रिलियन डलर थियो । यो अमेरिकी जिडिपीको दुईतिहाई हो । ठीक यही अबधिका अमेरिकाको जिडीपी २१ ट्रिलियन डलर थियो । कोरोना भाइरसले यो दुरीलाई कम गर्दिन सक्दछ । गत वर्ष चीनको वार्षिक वृद्धि अमेरिकाको भन्दा ३.८ विन्दूले बढी थियो, यो वर्ष त्यो ७.१ विन्दूले उच्च हुने देखिन्छ । गत वर्ष अमेरिकामा अर्थतन्त्रको वास्तविक विस्तार २.३ प्रतिशत थियो जबकी चीनमा ६.१ प्रतिशत ।

यदि यी प्रवृतिहरु कायम रहेमा अमेरिका र चीनको अर्थतन्त्र यसअघि अनुमान गरिएभन्दा धेरै छिटो करिब एक दशकभित्रै बराबरीमा पुग्नेछ । तर यहाँनेर जुन ‘यदि’ छ यो कुनै चानचुने ‘यदि’ हैन । यो निक्कै महंगो ‘यदि’ हो ।

कोरोना महामारीपछिको विश्व राजनीतिक प्रवृति अहिले अनिश्चित छ । चीन एक कम्युनिष्ट मुलुक हो । सन् १९७० मा शुरुवात भएको वैश्विक भूमण्डलीकरणबाट चीनले ठूलो फाइदा उठाएको थियो । चीन कम्युनिष्ट मुलुक भएर पनि विश्व पुँजीवादको अंग बन्न पाएको थियो । तर कोरोना महामारीपछि पश्चिमा विश्व चीनसंग सशंकित हुनेछ । चीनका चुनौति र अनिश्चितताहरु बढ्ने छन् । बेइजिङलाई पुुँजीवादी भूमण्डलीकरणको प्रक्रियामा सहज पहुँच दिनु अरुका लागि हितकर हुँदैन भन्ने अनुभूति बढ्ने छ ।

चीनको आर्थिक उदयसँगै अमेरिकी अर्थतन्त्र सुस्त हुन थालेको हो । ट्रम्पको उदयपछि त्यो क्रम झनै तीव्र भयो । सन् २०१८ मा ट्रम्पले चीनसंग व्यापार युद्ध नै शुरुवात गरे । आज अमेरिकाको जुन स्थिति छ, त्यो चीनको अघिल्लो एक दशक लामो आर्थिक सुस्ततासँग मेल खान्छ । गत वर्ष चीनकोे आर्थिक वृद्धिदर ६.१ प्रतिशत मात्र थियो जुन सन् १९९० यताकै कम हो । कोरोना नआएको भए पनि अमेरिकासंगको व्यापार युद्धका कारण यो वर्ष झनै कम हुने सम्भावना थियो ।

गत जनवरीमा अमेरिका र चीनबीच आंशिक व्यापार सम्झौता भएतापनि करिब दुईहिाई चिनियाँ वस्तुका लागि १९.३ प्रतिशत राखिएको छ, त्यो सम्झौता अघिको भन्दा ३ प्रतिशतले बढी हो । कोरोना भाइरस आफैले चिनियाँ अर्थतन्त्रका दूर्भाग्यहरु मेटाउन सक्दैन तर कोरोनापछिको भूराजनीतिले भने त्यो गर्न सक्दछ । कोरोनापछि बेइजिङले आफूलाई एकदमै फरक संसारमा पाउनेछ ।

कोरोनापछि चीनका लागि तीनवटा मुख्य मुद्दाहरु अगाडि आउनेछन् । अर्थतन्त्रलाई अलग्याउने प्रक्रिया, भाइरसको उत्पति र विस्तारमा चीनको भूमिका र अमेरिकालगायतका देशले चीनसँग दाबी गर्ने क्षतिपूर्ति ।

कोरोनाको दुःख सम्झेर राष्ट्रपति ट्रम्प र अमेरिकी कांग्रेस दुवैमा चीनसंगको आर्थिक सम्बन्धलाई कमजोर पार्ने भावना बढ्नेछ । साथै उनीहरुले चिनियाँ प्रविधिमाथिको विश्वास र निर्भरतालाई घटाउने छन् । उदाहरणका लागि ट्रम्पले टेलिकम्युनिकेसन कम्पनीहरुलाई नेटवर्कमा प्रयोग भएका सबै चिनियाँ दुरसञ्चार सर्भर र उपकरणहरु हटाउन आदेश दिइसकेका छन् ।

यदि अमेरिका चीनसँग व्यापार गर्न चाहँदैन भने उसका नजिकका सहयोगी राष्ट्रहरु बेलायत, जापान, जर्मनी, फ्रान्स, क्यानडा, अष्ट्रेलिया र न्यूजील्याण्डले पनि उसैको बाटो अनुशरण गर्नेछन् । इयू, अमेरिका र जापान चीनमा भएका आफ्ना कम्पनीहरुलाई फकाएर विस्तारै त्यहाँबाट निकाल्ने दाउमा छन् ।

भाइरसको कारणले पश्चिमा देशहरुले आर्थिक मात्र हैन, चीनसँगको सम्बन्धमा सुरक्षा र उदार लोकतान्त्रिक प्रणालीप्रति पनि खतराको अनुभूति गर्न थालेका छन् । कोराना संक्रमणको पहिलो चरणमा चिनियाँ उत्पादनमा आएको व्यवधानले विश्वको आपूर्ति प्रणालीमा जोखिम बढाएको थियो । त्यतिन्जेल पश्चिमाहरुले चिकित्सा आपूर्ति र अन्य रणनीतिक सामानप्रति एक प्रकारको उदासिनता देखाएका थिए ।

अलिकति गहिराईमा गएर सोच्दा, अर्थतन्त्रको अलग्याउने प्रक्रिया निक्कै महंगो र पीडादायी हुने देखिन्छ । हुन त भूराजनीतिक महत्वका कुनै पनि निर्णयमा आर्थिक तत्वले नै प्रवल हुन्छ । त्यसपछि अरु रणनीतिक प्रश्नहरु आउँछन । तर चिनको समस्या को हो भने यसको भीमकाय आर्थिक वृद्धि भूमण्डलीकृत अन्तर्निरभरता र वैश्विक प्रणालीको स्वीकृतिमा आधारित छ ।

विगत दशकमा विश्व बजारमा चीनको स्थिर र प्रभावकारी हिस्साले पश्चिमासँगको विवाद बढाएको थियो । चीनले हालैका वर्षमा बढाएको राज्य–पुँजीवादको प्रयास पश्चिमा मागको केन्द्रविन्दू थियो । यदि अमेरिका लगायतका देशहरुले साँच्चै चीनसँग अर्थतन्त्रको अलगीकरण गर्ने हो भने चीनको आर्थिक विकासको एक अध्याय अन्त्य हुनेछ । बितेको दशकको चीनको आर्थिक उन्नति कथा हुनेछ । महामारीले विद्यमान भूराजनीतिक गतिशिलतालाई अझ बढी सघनीकृत गर्ने छ ।

बेइजिङले अहिले दुईवटा तरिका अपनाइरहेको छ । भाइरस नियन्त्रणको अनुभव बाँढ्ने र विभिन्न देशलाई चिकित्सा सामग्री सहयोग गर्ने । यो चीनको शक्ति बढाउने र प्रतिस्पर्धीहरुमाथि दबाब कायम राख्ने नरम तरिका हो । बेइजिङको ‘फेस माक्स कुटनीति’ र ‘भाइरसबारेको अमेरिकी भाष्य’ विरुद्धको प्रोपागण्डा अमेरिकी राष्ट्रवादसंग टकराउन थालेका छन् । यो ‘एक्सन फिल्म’ सन् २०१५ मा जस्तै ब्याकफायर नहोला भन्न सकिन्न ।

चीनको अमेरिका र उसका सहयोगी देशहरुसँगको नाजुक सम्बन्धलाई भाइरसले झनै नाजुक बनाइदिएको छ । कोरोना महामारीका लागि चीन जिम्मेवार छ भन्ने अमेरिकी अभियानले उसको सहयोगी देशबाट मात्र हैन, विश्वको मूलधार मिडियाबाट पनि सहानुभूति पाइरहेको छ ।

उदाहरणका लागि भर्खरै इयुमा पेश गरिएको एक प्रतिवेदनमा चीनलाई भाइरसबारे विश्वलाई ठीक समयमा ठीक सूचना नदिइएको आरोप लगाइएको छ । अष्ट्रेलिया, न्यूजिलैण्ड, ब्रिटेन र क्यानाडाले कोरोनाको विश्वव्यापी फैलाबका लागि चीन जिम्मेवार रहेको ठान्ने गरेका छन् । अमेरिकामा गरिएको एक जनस्तरको सर्वेक्षणमा अधिकांश अमेरिकीले यो आरोपलाई विश्वास गरेका छन् ।

बेइजिङले अमेरिकाको यो वैश्विक अभियानलाई निस्तेज गर्ने प्रयास गर्नुपर्नेछ । यद्यपि चीन विरुद्धको यस्तो अभियानको खासै कानुनी आधार छैन । तर चीनको विश्व प्रतिष्ठा, अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरुमा भूमिका र प्रभावकारितालाई त्यसले हानी पुर्‍याउँछ ।

यदि चीनले कोराना हानीनोक्सानीको क्षतिपूर्ती नतिर्ने हो भने ट्रम्पले व्यापार प्रतिबन्ध लगाउने धम्की दिएका छन् । यसैबीच जर्मनीले १६० बिलियन डलर र नाइजेरियाले २०० विलियन डलरको क्षतिपुर्ती माग गरेका छन् । बेलायतको हेनरी ज्याक्सन सोसाइटीका थिंक ट्याङ्कहरु ‘जि सेभेन’ ४ ट्रिलियन युएस डलर बराबरको क्षतिपूर्ति माग गर्नुपर्ने प्रस्ताव गरेका छन् ।

विकसित पश्चिमा राष्ट्रहरुसँगको सम्बन्ध बिग्रनु चीनको व्यापार हितमा हुँदैन । समकालीन विश्वमा ती बराबरको व्यापार साझेदार पाउन चीनलाई सजिलो छैन । कोरोनापछिको विश्वमा उनीहरुसँगको शत्रुतालाई सकेसम्म कम बनाउन र अनुकूलतामा ढाल्न चीनले निक्कै मेहनत गर्नुपर्नेछ ।

कोरानापछिको विश्वमा अमेरिका र चीन दुवैको अहिलेको प्रभाव विलिनझैं हुनेछ । नयाँ विश्वमा नयाँ ढंगले भूमिका खोज्नु पर्ने छ । यो प्रतिद्वन्द्विताले सृजना तनाव गर्ने कोरोना भाइरसको क्षतिभन्दा कम हुने छैन । यो क्रम दुबैका लागि विनाशको बाटो पनि हुन सक्दछ ।

(क्यारी चीन मामिलाका चर्चित स्तम्भकार हुुन् । उनको यो आलेख द साउथ चाइना मोर्निङ पोष्टबाट भावानुवाद गरिएको हो)

The post कोरोनाको भित्री मूल्य चीनका लागि निक्कै महंगो हुनेछ appeared first on Sajha Post.