अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले इरानका शक्तिशाली सैन्य नेता कासिम सुलेमानीको हत्या गर्ने आदेश दिए । आदेशअनुसार मानवरहित ड्रोन आक्रमणमा सुलेमानीको मृत्यु भयो । भन्न सकिन्नँ यो आदेश ट्रम्पले सोचविचार गरेरै दिए वा सनकमा । सुलेमानीको मृत्यले अमेरिका-इरानबीच युद्ध हुन सक्ने सम्भावना बढाएको छ । यो युद्ध भएमा अमेरिका पनि हार्नेछ र इरान पनि । जित्ने एउटा मात्र देश हुने छ- चीन ।
ट्रम्पको यो गल्तीले इतिहास आफैं दोहोरिएको त छैन तर इतिहासको पुनरुक्ति हुन खोज्दैछ । सन् २००१ को जनवरीमा जब जर्ज डब्लु बुस आफ्नो राष्ट्रपतीय कार्यकाल प्रारम्भ गर्दै थिए- उनका नवसम्वर्द्धनवादी सल्लाहकारहरुले चीनलाई अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो र दीर्घकालीन जोखिमका रुपमा पहिचान गरे । बुस प्रशासनले चीनलाई मुख्य रणनीतिक प्रतिस्पर्धी ठहर गर्यो र एशियाली प्रतिस्पर्धीहरुलाई माथ दिने योजनामा जुट्यो ।
त्यस्तो योजनाको एक महिनाभित्रै सन् २००१ को अप्रिलमा दक्षिण चिनियाँ सागरमा चिनियाँ लडाकु विमानको निगरानीमा रहेको अमेरिकी नौसेनाको जासुस विमान दुर्घटनामा पर्यो । तुरुन्तै अमेरिकाले ताइवानमा भइरहेका चिनियाँ पक्षधर आन्दोलनलाई लक्षित गर्दै ताइवानलाई हतियार बेच्ने घोषणा गर्यो । सन् १९७९ मा अमेरिका र चीन बीचको सम्बन्ध सामान्यीकरण भए यता द्विपक्षीय कुटनीतिक सम्बन्ध सबैभन्दा नाजुक विन्दूमा ओर्लियो ।
सन् २००१ को सेक्टेम्बर ११ को घटनाले सबै चिज उलटफेर गर्दियो । यो घटना अमेरिकी इतिहासकै सबैभन्दा दूर्दान्त आतंकवादी हमला थियो । यो घटनाले अमेरिकालाई अल काइदाविरुद्ध युद्ध थाल्न व्याकुल बनायो । त्यसको २ बर्षपछि एशियाली प्रतिद्वन्द्वी र दुश्मनहरु तह लगाउने उद्देश्यले इराकमाथि आक्रमण गर्यो । यी सबै कार्य गरिरहँदा अमेरिकाले टाढाबाट उदाइरहेको एशियाली महाशक्तिको प्रेतलाई बिर्सेको थियो ।
त्यसको ठीक ३ महिनापछि अमेरिकाले विश्व व्यापार संगठनमा चीनको प्रवेशलाई स्वीकार गर्दै हस्ताक्षर गर्यो । यो एउटा यस्तो कारण बन्यो जसले चीनको अर्थतन्त्रलाई सबैभन्दा द्रुत गतिको गियरमा पुर्यायो । सन् २००० मा चीनको कुल आर्थिक उत्पादन १.२१ ट्रिलियन अमेरिकी डलर बराबर थियो, त्यो अमेरिकाको कुल ग्राहस्थ उत्पादनको १२% भन्दा पनि कम थियो । जर्ज बुसको दोस्रो कार्यकालको अन्त्य सन् २००८ मा चीनको कुल आर्थिक उत्पादन ६ ट्रिलियन डलर पुग्यो जुन अमेरिकाको भन्दा ३१% ले बढी थियो ।
आज चीनको जिडिपी अमेरिकाको लगभग ६५% को हाराहारीमा छ । यसको अर्थ हो– चीनको आर्थिक चमत्कार अमेरिकाको सेक्टेम्बर ११ को हमलाको ऋणी छ । अझ बुस प्रशासनको गलत क्रियाकलापको आर्शिवादले अनुग्रहित । आजको दुई दशकपछि सुलेमानीको हत्याका बारेमा पनि ठीक यस्तै विश्लेषण गर्नुपर्ने दिन आउने छ । बुसजस्तै जब ट्रम्प ह्वाइट हाउसमा प्रवेश गरे, उनको प्रशासनले ट्रम्पको टाउकोमा सबैभन्दा बढी चीन मार्का रिङ्ने बनायो ।
ट्रम्पले तुरुन्तै चीनसंग व्यापार युद्धको घोषणा गरे । यो पहिलो चरणको कार्य बुसले चीनलाई दीर्घकालीन रणनीतिक प्रतिस्पर्धी घोषणा गरेझैं पहिलो चरणको कार्य थियो । तर यस्तो घोषणापछि लिनुपर्ने नीति वा समाधान के हो भन्ने कुनै प्रष्टता थिएन । ट्रम्पले केवल भयानक शक्ति–संघर्षको अवधारणालाई पुनर्जीवित गरे । साथै अमेरिकी विदेश नीतिलाई चीनसंगको स्पर्धाका लागि केन्द्रित गरे ।
त्यसपछि ट्रम्पले सुलेमानीको हत्या गरे । अहिले सबैको ध्यान इरानतिर फर्किएको छ । यदि यो द्वन्द्व बढ्दै गयो, यदि यो तनाब युद्ध विना नै अनुकुलन गर्ने हो भने पनि अमेरिकाले आफ्नो स्रोतसधान इस्लामिक राष्ट्र इरानतिर केन्द्रित गर्नुपर्ने हुन्छ– जसरी सेक्टेम्बर ११ को घटनापछि अलकाइदा र इराकतिर केन्द्रित भएको थियो । यसले चीनको विदेश नीतिलाई पछाडिबाट आगो झोस्ने खालको बनाउन मद्धत गर्नेछ ।
यस्तो वेलामा चिनियाँ राष्ट्रपति सि जिङ पिङले यो मोडलाई कुशलतापूर्वक उपयोग र पुँजीकरण गर्ने छन् ।
मध्यपूर्वमा हुने घटनाहरुले चीनका लागि नयाँ रणनीतिक अवसरहरु सृजना गर्नेछन् । यस्तोबेला इरानलाई समर्थन गर्नु र अमेरिकी प्रतिबन्धका बाबजुद भित्रभित्रै इरानी तल आयात गर्नु उचित हुने ठहर सि जिङ पिङले बनाइ सकेका छन् । ट्रम्पलाई ढाँटेर इरानलाई हतियार आपूर्ति गर्नु चीनको अर्को गुह्य कदम हुनेछ । इरानले सन् २०१५ को आणविक सम्झौता मुताबिक हतियार उत्पादनलाई सीमितीकरण नगर्ने घोषणा गरिसकेको छ ।
चीनले यो घटनामा आफ्नो संलग्नता र भूमिकालाई सीमित गरेजस्तो गर्ने छ तर सबै सूचनाहरु नलिइकन बस्ने छैन । देशको बढ्दो शक्ति र यसमाथि अमेरिकी रुचि र प्रतिस्पर्धाको सन्दर्भमा इरान–अमेरिका तनावका सबै पक्षमा चीनले पक्का ध्यान दिनेछ । यदि इरानी नेताहरुलाई लाग्यो कि ट्रम्प बुसले झैं कमजोर कदम चाल्दैछन्, उनीहरुले चीनसंग मिलेर प्रतिकारको कुनै साहसिक योजना बनाउन सक्दछन् । जहाँसम्म वासिङ्गटन नीतिको कुरा छ, अमेरिकी अधिकारीहरुले चीनलाई सरोकारभन्दा पूरै बाहिर राखेर इरानसँग प्रतिरोध गर्ने नीतिको पैरवी गर्न बेर छैन ।
तर, ट्रम्पको आफ्नै हिसाबकिताब भने आगामी नोभेम्बरमा हुने राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा मतदाता सामू एउटा ‘कडा केटो’ को छवी बनाउनुभन्दा बढी छ जस्तो लाग्दैन । सन् २०११ मा रिपब्लिकनहरुले बाराक ओबामालाई यस्तै आरोप लगाएका थिए । ओबामका सल्लाहकारभन्दा ट्रम्पका सल्लाहकारहरु कम साइको छन् जस्तो लाग्दैन ।
बुसले १७ बर्ष अघि गरेका गल्तीहरुले अमेरिकी अर्थतन्त्र र स्पर्धाको स्थिति जसरी मोडियो, ट्रम्पले पनि त्यस्तै गल्ती दोहोर्याउन लागेका त हैनन् ? यदि त्यसो भएमा ट्रम्पका ट्वीटहरुले दिने आशा झनै संदिग्ध हुनेछ र नयाँ बर्षले सि जिङ पिङका लागि सोचभन्दा धेरै उत्साह थप्नेछ ।
(लेखक अमेरिका स्थित जर्मन मार्सल फण्डका अनुसन्धनकर्ता हुन । उनको यो आलेख साझापोस्टले साउथ चाइना मर्निङ पोष्टबाट भावानुवाद गरेको हो)
The post चीनका लागि अवसर बन्न सक्छ इरान-अमेरिका तनाव appeared first on Sajha Post.